Nikolaj Oboechov - Izstoeplenije

duur: 18'

2.1.2+bcl.1+cfg –1.1.1.1 – perc. (2), harp, pft, pft/cel – 1.1.2.2.2

Het Russische woord izstoeplenije betekent extase en is de sleutel tot het oeuvre van Nikolaj Oboechov, bijgenaamd Nicolas l’Extasié. Volgens zijn tijdgenoot, de musicograaf Boris de Schloezer, is izstoeplenije niet identiek met de ekstaz die Oboechovs muzikale godfather Skrjabin in zijn werk nastreefde; het woord duidt veeleer op de ‘uittreding’ (de letterlijke Russische vertaling van het oorspronkelijk Griekse ‘extase’), zoals de Russische mystiek die kent en die ook een duiste­re kant heeft. –  Behalve kernbegrip is Izstoeplenije de titel van een sleutelwerk in het oeuvre van Oboechov. De Russische musicologe Elena Poldiaeva heeft aannemelijk gemaakt dat dit ‘Gedicht voor orkest’ (Poema dlja orkestra) een ‘concentraat’ is van het thematische materiaal van Oboechovs hoofdwerk, het monumentale Kniga Zjizny ofwel Le Livre de Vie. Izstoeplenije is – minstens voor een deel – een product van ‘zuivere montage’. De componist selecteerde uit de oorspronkelijke partituur van het 12, mogelijk zelfs 24 uur durende Kniga Zjizny afzonderlijke (reeksen van) maten en plaatste deze in een nieuw verband. Anders dan zo menig werk van Oboechov, dat van versie tot versie almaar uitdijde, is Izstoeplenije het resultaat van reductie. De componist moet zich volgens Poldiaeva bewust zijn geweest van de praktische onuitvoerbaarheid van Le Livre de Vie en gehoopt hebben zijn levenswerk tenminste ooit in deze compacte, (grotendeels) instrumentale vorm te horen. (Pas aan het slot voegt zich een eenstemmig mannenkoor bij het orkest.) Die hoop is ijdel gebleken, aangezien Izstoeplenije nooit voorbij het stadium van ‘particel’ (een soort pianoversie van een orkestwerk) is geraakt. – De orkestratie van Izstoeplenije ligt eerder in het verlengde van die van Oboechovs Balmont-liederen dan van zijn orkestpartituren, al was het maar omdat deze, op een enkele uitzondering na, een vooralsnog ongehoord bestaan leiden in de kluizen van de Parijse Bibliothèque Nationale. Mochten de inleidende maten van Izstoeplenije met hun hoketus-achtige structuur ‘Nederlands’ klinken, en mochten bepaalde passages Messiaen en een enkele andere Moesorgski in herinnering roepen, dan is dat omdat de noten van Oboechov dit dwingend suggereerden.

première in het Holland Festival op 18 juni 2006 in het Muziekgebouw aan ’t IJ te Amsterdam, uitgevoerd door Asko|Schönberg en een ad hoc vocaal ensemble onder leiding van Reinbert de Leeuw